Zondag 5 november 2023.
Geschreven door: Willem te Molder
In search of Humanity, in search of a Society.
Ai Wei Wei: deel wandkleed van de teloorgang van Europa.
Gisteren, 5 november 2023, was ik in de Kunsthal in Rotterdam. Het was hondenweer. Binnen was het heel erg druk: iedereen wilde het werk van de Chinese kunstenaar Ai Wei Wei zien. Ik zou meer in overeenstemming met het motto van de expositie, ook kunnen zeggen: ai wij wij! (de Griekse klacht in een tragedie “ai”, en “wij” als aanduiding voor onze maatschappij). “Ach, wee wee, wat een maatschappij hebben wij ervan gemaakt!” Want dat is wat er doorklinkt in alle zalen van de expositie. Niet alleen van China, waar Ai Wei Wei gevangen zat, maar ook van ons oude Europa is weinig Humanity en Society over. Ach wee wee, wat een wereld.
Ik ontmoette allemaal heel erg aardige mensen. Een ervan zal ik wel altijd blijven onthouden, omdat het me iets vertelde over mijzelf. En dan onthoud je het! In de tweede expositieruimte stond een bol, opgebouwd uit aan elkaar gezette zeshoeken. Tenminste, dat dacht ik in eerste instantie. Toen ik de hoeken telde kwam ik uit bij vijf: “Hoe kan dat nou, het moeten er zes zijn!” Verder lopend werd ik met een enorme nagebouwde verdorde boom geconfronteerd en vergat ik de bol. In de expositieruimte met het wandkleed waarin de mensheid door de eeuwen heen wordt aangeklaagd, sinds de schaking door Zeus van Europa, trof ik in een eronder liggende verdieping weer drie bollen aan, en ook de bezoeker, waarmee ik in gesprek raakte. En die ik altijd zal onthouden, hoewel hij niet wist dat ik over hem zou schrijven.
Wij waren het erover eens dat dit een ongelofelijk precisiewerkje was. “Zou het massief zijn?” vroeg hij mij. En instinctief boog ik mij voorover om het op te tillen, wat ik natuurlijk uiteindelijk niet deed, want ergens verdekt opgesteld zou wel een bewaker staan, die op mij af zou komen stappen en mij beleefd zou verzoeken het voorwerp 
vooral niet aan te raken. Dus zei ik maar weer: “Een voetbal, opgelapt uit zeshoeken!” Mijn gesprekspartner zweeg. Bukte zich ook enigszins en liet zich ontvallen: “Maar dit is een vijfhoek!” De bal was opgebouwd uit vijf- en zeshoeken. Dus toen ik tevoren had geconstateerd dat een zeshoek, eigenlijk een vijfhoek was, en dit voor onmogelijk had gehouden, had ik een terechte constatering gedaan: het was alleen niet zomaar een vijfhoek, het was een vijfhoek + een zeshoek. Een combinatie, en om de een of andere reden had mijn brein de mogelijkheid daarvan gewoon niet onderkend: het was het een óf het ander, volgens mijn hersentjes, het een én het ander, behoorde thuis in het land van de fabels! Volgens mij.
Geschiedenis
Nu staat de zes- vijfhoek om twee dingen bekend. Volgens Rabelais is het de meest stabiele architecturale constructie die je je maar kunt bedenken. Een honingraat kun je alleen breken, niet in elkaar drukken. En sinds jaren staat de bijenkorf ook al bekend als een symbool voor de maatschappij: je kunt hem breken, niet in elkaar drukken. Toch heeft menige dictator dat geprobeerd. Maar dat waren dan ook geen wiskundige geniale types. Op de tweede plaats staat de perfecte zeshoek op het schilderij van Dürer voor de depressie, de melancholica. Mijn theorie is dat het blok steen dat aan tweekanten is afgevlakt verre van perfect is: het is geen kubus, maar het is ook geen zeshoekige bol. Iemand in een depressie wil een van beide vormen afdwingen, maar dat lukt hem niet en dat brengt hem of haar op de rand van de krankzinnigheid. De verbeelding daarvan zien we terug bij Kiefer.
Waarom, vraag je je af, hebben kunstenaars als Ai Wei Wei, Kiefer en Dürer zo’n belangstelling voor deze zeshoekige bol, aardebol? Laat ze iets anders doen en in godsnaam geen maakbaarheid van de wereld propageren, want die is niet maakbaar! Dat hebben we ondertussen afdoende bewezen, denk ik. Maar ineens dook er een overeenkomst tussen mij, Dürer, 
Kiefer en Ai Wei Wei op, die ik liever zou verzwijgen. Maar om ervanaf te komen, zal ik het toch moeten verklappen, aan de grote klok hangen.
De vreemdeling (Camus, Doors etc.……).
Ik ben een Vreemdeling, en zoals de Doors al zongen: “People are strange, when you are a stranger……”. Ik leef met een cultuurschok, zoals de antropologen dat zo mooi noemen. Ik heb vier en een half jaar in Marokko geleefd onder de mensen. Toen ik terugkwam uit Marokko was alles veranderd. De Albert Hein was van een winkeltje een supermarkt geworden. Bij de AH trof je een garage aan van een omvang en irritatie die ik in Marokko nooit had ervaren. In Marokko was mijn eerste scheiding van vrouw en kinderen. Maar ik leefde gewoon door, deed mijn werk, maakte uitstapjes en had af en toe diarree. In feite beleefde ik de scheiding als bij de dood van mijn vader. Als mensen mij toen benaderden met: “Oh, wat erg dat je vader is overleden!“, dan antwoordde ik – ik was nog jong – “Ik voel niks!“ En ik weet sinds kort dat dat de slechtste prognose is voor het verwerken van een trauma.
Want ik leef in een hel! “People are strange, when you are a stranger!” Alleen dan ben je een vreemdeling als de ander ook een vreemdeling voor je is. In Marokko was ik uiteindelijk geen vreemdeling meer, mensen omarmden me als een warm wezen, alleen gelaten door een wrede kapitalistische maatschappij. Ik was In search of humanity, maar vooral ook in search of a Society. En daar vond ik een maatschappij die er is voor mensen, niet voor de dingen. Bij terugkeer vond ik 
een maatschappij voor de dingen, een voetbal die opgelapt was met vijf- en zeshoeken. Allemaal wegwerp producten, toch? En het lukte me niet om de bal mooi rond opgeblazen te krijgen. En aan het rollen. Hoe kwam dat?
Na mijn vertrek uit Marokko ging ik weer bij mijn ex-vrouw wonen en kinderen. Natuurlijk. Er gingen in het totaal 39 jaar huwelijk aan mij voorbij. En daar ben ik dankbaar om! Mijn vrouw werd erg depressief, toen de kinderen het huis uit waren. En na 8 jaar depressiviteit verliet ze mij, en van de ene dag op de andere had ze een andere vriend! Ze had haar gevoel teruggevonden bij een ander. Ik dacht te weten wat een cultuurschok was, maar dit was echt een cultuurschok. Hoe kan iemand dit doen? Natuurlijk ben ik ook een klootzak net als alle andere mannen. Maar dit overtreft alles: ik was een ding. Zeus schaakt Europa; mijn vrouw schaakt een andere vreemdeling, het ene ding vervangen door het andere ding. Want daar gaat het om: “People are strange, when you are a stranger……” Als antropologg begreep ik eindelijk wat een cultuurschok teweeg brengt. Het is een maatschappij die steeds vreemder en meer vervreemd van zichzelf raakt, en dat lijkt wel ingebakken in die maatschappij. Die verdompte steen, wil maar niet vierkant of rond worden! Misschien is deze wereld toch niet zo maakbaar? En ik hoop dat U, als U dit hebt gelezen, nooit meer een bol nog ronder of vierkanter wilt maken dan kan met vijf- en zeshoeken. En ga die expositie zien, nu het nog kan tot 3 maart 2024!
Ai Wei Wei: deel wandkleed van de teloorgang van Europa.